Συνέντευξη στον Χρήστο Σκούρα
Όσα χρόνια και αν περάσουν, τέτοιες στιγμές θα μείνουν αλησμόνητες στις μνήμες όλων όσων είχαν την τύχη να τις ζήσουν, αλλά και όσων μεγάλωσαν ακούγοντας ιστορίες για αυτές. Συμπληρώνονται 52 χρόνια, από την ημέρα της 2ας Ιουνίου όπου ο Παναθηναϊκός ταξίδεψε στο «Γουέμπλεϊ», για να αντιμετωπίσει τον Άγιαξ.
Αποτελεί την σπουδαιότερη επιτυχία της Ελλάδας στην Ευρώπη, σε συλλογικό επίπεδο, και όλοι ονειρεύονται να μπορέσουν να ζήσουν κάτι ανάλογο. Κάτι πολύ δύσκολο, αν αναλογιστεί κανείς τον δρόμο των «πρασίνων» για να φτάσουν μέχρι εκεί. Μία πορεία γεμάτη εμπειρίες, με έναν εκ των πρωταγωνιστών της να θέλει να τις μοιραστεί με το φίλαθλο κοινό.
Ο Χάρης Γραμμός αγωνίστηκε για 10 χρόνια στον Παναθηναϊκό, καταγράφοντας 215 συμμετοχές με την φανέλα του, ενώ είχε πετύχει και 56 γκολ και αφηγείται στο BN Sports το ταξίδι έως το «Γουέμπλεϊ». Από το δρόμο προς τον τελικό και το ελληνικό… άρωμα που διακατείχε το Λονδίνο, έως τον Φέρεντς Πούσκας, τον Ιβάν Γιοβάνοβιτς αλλά και τον κόσμο της ομάδας.
«Παίζαμε στην Ευρώπη και τον Πούσκας τον αγκαλιάζανε και τον προσκυνούσανε»
Ο «θρυλικός» Φέρεντς Πούσκας, ειδήμων του θεσμού αφού τον κατέκτησε τρεις φορές ως ποδοσφαιριστής με την φανέλα της Ρεάλ Μαδρίτης, ανέλαβε τον Παναθηναϊκό ως προπονητής, το καλοκαίρι του 1970. Αμέσως, η προσωπικότητα του ενέπνευσε τους παίκτες, ενώ το φιλικό προετοιμασίας που κανόνισε απέναντι στην «Βασίλισσα» (05/09/1970) στο «Σαντιάγκο Μπερναμπέου», ήταν που ξεκίνησε αυτήν την τρελή πορεία.
«Είχαμε πάει για προετοιμασία. Ήταν μία πρωτόγνωρη εμπειρία, επειδή οι περισσότεροι ήμασταν νέα παιδιά. Ήταν απίστευτο το να παίζεις μέσα στο ‘’Μπερναμπέου’’ και νομίζω ότι αυτό μας ωφέλησε, παίζοντας κόντρα στην μεγάλη Ρεάλ, αλλά και μας έδωσε μία μικρή εμπειρία για την μετέπειτα πορεία στην Ευρώπη.
Τον Πούσκας δεν τον νιώθαμε μόνο στα αποδυτήρια. Τον βλέπαμε, τον εισπράτταμε και όταν πηγαίναμε στο εξωτερικό για παιχνίδια, ο κόσμος έφτανε στο σημείο μέσα στον δρόμο να τον αγκαλιάζει και να τον προσκυνάει. Ήταν τόσο μεγάλη προσωπικότητα.
Μας ενέπνεε και εμείς τον θαυμάζαμε. Για τα ψυχικά του αποθέματα, για τον τρόπο σκέψης του και για το ότι αυτός μας έδωσε την ψυχολογία για να κάνουμε κάτι καλύτερο εκτός συνόρων. Εμείς δεν είχαμε καμία εμπειρία, ήμασταν 18 Ελληνόπουλα και είχαμε ελάχιστες παραστάσεις. Αλλά μας έβγαζε την ψυχολογία ότι μπορεί να γίνει γνωστός ο Παναθηναϊκός και εκτός της Ελλάδας».
«Τότε καταλάβαμε ότι μπορούμε να προχωρήσουμε… »
Ο πρώτος αντίπαλος του «τριφυλλιού» ήταν η Ζενές Ες από το Λουξεμβούργο, την οποία ξεπέρασε με δύο εύκολες νίκες (2-1, 5-0). Στην συνέχεια, παρουσιάστηκε το εμπόδιο της Σλόβαν Μπρατισλάβας, αλλά και μία τεράστια ευκαιρία για μία ιστορική πρόκριση.
«Όλες οι ομάδες με τις οποίες παίξαμε ήταν γνωστές στην Ευρώπη και είχαν κατακτήσει τα πρωταθλήματα στην χώρα τους, ενώ η Σλόβαν Μπρατισλάβας είχε πάρει και το Κύπελλο Κυπελλούχων την προηγούμενη χρονιά. Ήταν γνωστές και με μεγάλες επιτυχίες. Από την αρχή ο Πούσκας μας έλεγε να παίξουμε να το χαρούμε το παιχνίδι και ότι εμείς δεν έχουμε κάτι να χάσουμε, αλλά μπορούμε να κερδίσουμε πολλά.
Και ότι αν προκριθούμε στην επόμενη φάση θα μας μάθουν όλοι και τελικά έτσι έγινε. Ποτέ δεν μας άγχωνε. Γινόταν πανηγύρι στο Γουέμπλεϊ με 30.000 Έλληνες και αυτός ήταν ήρεμος. Μας ζήτησε να χαρούμε το παιχνίδι, γιατί στη ζωή μία φορά τυχαίνουν αυτά τα πράγματα και αυτό μας έδινε μία ηρεμία. Πραγματικά, χαιρόμασταν κάθε παιχνίδι».
On this day in 1971, the amateurs of Panathinaikos took on Johan Cruyff's Ajax in the European Cup final, wearing one of the greatest kits known to man.
— COPA90 (@Copa90) June 2, 2021
We want one. pic.twitter.com/1k8qi5cSX8
Παρότι ήταν το αουτσάιντερ, κέρδισε την πρωταθλήτρια Τσεχοσλοβακίας με 3-0 στην «Λεωφόρο», με γκολ των Δομάζου (3’), Αντωνιάδη (55’) και Δεληγιάννη (88’), ενώ η ήττα με 2-1 στην Μπρατισλάβα δεν του στοίχισε, με τον Γραμμό να αισθάνεται ότι είχαν την υποστήριξη όλης της Ελλάδας.
«Από το ματς με την Σλόβαν καταλάβαμε ότι μπορούμε να προχωρήσουμε. Ήρθε ο ενθουσιασμός, μας μετέφερε και τον δικό του ο κόσμος του Παναθηναϊκού και όχι μόνο. Πιστεύω ότι όλοι οι αγνοί φίλοι του ποδοσφαίρου ήταν κοντά μας και κατορθώσαμε να περάσουμε πολύ δύσκολους αντιπάλους».
Αφού οι «πράσινοι» προκρίθηκαν και έναντι της Έβερτον, στα ημιτελικά βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον Ερυθρό Αστέρα. Παρότι έχασαν με 4-1 στο Βελιγράδι, κατόρθωσαν να επικρατήσουν με 3-0 στον επαναληπτικό και να προκριθούν στον τελικό του «Γουέμπλεϊ», με τέρματα των Αντωνιάδη (2’, 54’) και Καμάρα (68’), όπου θα έπαιζαν κόντρα στον Άγιαξ.
«Ο Ερυθρός Αστέρας ήταν ομαδάρα τότε, πολλοί έπαιζαν στην Εθνική Γιουγκοσλαβίας αλλά φτάσαμε στον τελικό. Έτσι, είχε γίνει το ποδοσφαιρικό γεγονός της Ελλάδας από μία στιγμή και μετά».
«Στο πρώτο δεκάλεπτο μας έπιαναν κράμπες από το άγχος»
Η ελληνική παρουσία ήταν έντονη και εντός αλλά και εκτός γηπέδου και η ευκαιρία τεράστια. Πράγμα πολύ δύσκολο να διαχειριστείς όταν αγωνίζεσαι εκεί σε τόσο νεαρή ηλικία, με τον Άγιαξ εν τέλει να επικρατεί με 2-0.
«Η αγαπημένη μου σκηνή ήταν πριν το παιχνίδι. Είχαμε πάει 15 μέρες πριν και έβλεπες ένα Λονδίνο που θύμιζε ελληνική αποικία. Δεν έβλεπες μόνο τις σημαίες του Παναθηναϊκού, αλλά και πολλές ελληνικές σημαίες, ακόμη και του Ολυμπιακού. Ήταν κάτι το ξεχωριστό και πιστεύω ότι με αυτήν την πορεία έγινε γνωστό το ελληνικό ποδόσφαιρο στην Ευρώπη.
Θεωρώ ότι σταθήκαμε πολύ καλά μέσα στο ‘’Γουέμπλεϊ’’ και αν δεν είχαμε φοβηθεί τόσο το παιχνίδι θα τα είχαμε πάει πολύ καλύτερα. Όλοι είχαμε εντυπωσιαστεί μπαίνοντας στο γήπεδο. Όταν μπαίνεις εκεί μέσα με 80.000 κόσμο, εκ των οποίων 30-40.000 ήταν Έλληνες, χρειάζεσαι χρόνο μέχρι να συνέλθεις, πόσο μάλλον εγώ, που αντίκριζα αυτήν την εικόνα στα 22 μου μόλις χρόνια.
Στο πρώτο δεκάλεπτο μας έπιαναν κράμπες από το άγχος και την αγωνία. Είχαμε φάει και το γκολ στα πρώτα λεπτά, μέχρι να μπούμε στο κλίμα και στο πνεύμα του παιχνιδιού. Για αυτό στο 2ο ημίχρονο παίξαμε πολύ καλύτερα. Εμείς αδικήσαμε τους εαυτούς μας, με την έννοια ότι αν δεν είχαμε φοβηθεί τόσο το παιχνίδι και γκολ μπορούσαμε να βάλουμε, αφού είχε χάσει και ο Αντωνιάδης εκείνη την ευκαιρία με την κεφαλιά…
Ζήσαμε μία τρομερή εμπειρία και έρχεται κάποιος μετά από 52 χρόνια και θυμάται αυτό το γεγονός. Είναι πολύ σημαντικό και θεωρώ ότι ήμαστε πολύ τυχεροί και ευλογημένοι που βρεθήκαμε εκεί, να παίζουμε σε ένα τέτοιο παιχνίδι και τόσα χρόνια μετά ο κόσμος να μας θυμάται και να μας αγαπάει.
Αυτό πιστεύω μας έχει μείνει, αυτό εισπράξαμε γιατί τότε χρήματα δεν παίρναμε, ήταν ελάχιστα τα λεφτά. Είναι όμως κάτι που θα θυμούνται όλοι».
«Ηθική ανταμοιβή για εμάς – Αυτό είναι το μυστικό του Γιοβάνοβιτς…»
Στις 9 Οκτωβρίου 2022, βρέθηκε στη «Λεωφόρο» στο ματς με τον Αστέρα Τρίπολης και βραβεύτηκε από την ομάδα για την συνεισφορά του στον σύλλογο. Μία σπουδαία στιγμή για τον ίδιο, ενώ εύχεται να έρθουν κι άλλες ανάλογες επιτυχίες, όπως συνέβη και στο Euro 2004.
«Όποιος δεν τιμάει την ιστορία του δεν έχει μέλλον. Ο Παναθηναϊκός δεν είχε τιμήσει αυτό το γεγονός, για να του δώσει μία αξία ότι αυτά τα παιδιά ‘’έγραψαν’’ ιστορία. Γιατί για εμάς αυτή είναι η ηθική ανταμοιβή και αυτό έγινε τα τελευταία χρόνια. Και αυτό το έκανε η διοίκηση και οι εκπρόσωποι του Παναθηναϊκού.
Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να αναγνωρίζει η ομάδα ότι έχεις προσφέρει κάτι στην ιστορία της. Δεν είχαμε πολλές χαρές, αλλά αυτό μας γεμίζει που το συζητάμε με τα παιδιά τα άλλα. Είναι σημαντικό ο κόσμος να θυμάται αυτήν την πορεία και ήταν μία καλή πρωτοβουλία. Μακάρι να ξαναγίνει και να μας ξεπεράσουν κιόλας, να κερδίσουν δηλαδή στον τελικό. Θα είναι πολύ σημαντικό για το ελληνικό ποδόσφαιρο και θα μείνει στην ιστορία, όπως και αυτό που έκαναν τα παιδιά του Euro 2004».
Είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ομάδα και θα ήταν αδύνατον να μην αναφερθεί στην φετινή πορεία της και στον προπονητή της, Ιβάν Γιοβάνοβιτς, αλλά και στον κόσμο του «τριφυλλιού» που έδωσε το «παρών».
«Νομίζω ότι ήταν αξιόλογη η πορεία του. Ο Αλαφούζος παρότι αμφισβητήθηκε αρκετά έκανε πολλά πράγματα για τον Παναθηναϊκό. Ο Γιοβάνοβιτς είναι σοβαρός προπονητής, ξέρει την ελληνική νοοτροπία και είναι αγαπητός σε όλους τους παίκτες, πράγμα σημαντικό στα αποδυτήρια. Αυτό είναι το μυστικό του. Ξεσήκωσε τον κόσμο. Είχα πάει στο παιχνίδι με τον Αστέρα Τρίπολης και τιμήσανε τέσσερα άτομα μετά το ματς και πήγα έξω από το γήπεδο και ήταν χιλιάδες κόσμος.
Τόσους είχα να δω από τα χρόνια τα δικά μας, το 1966 όταν έγινε η ανανέωση του Παναθηναϊκού, που έφυγε η μεγάλη ομάδα και πήγαμε πολλοί πιτσιρικάδες. Τότε, η ‘’Λεωφόρος’’ χώραγε 25.000 άτομα και ήταν τόσοι εντός γηπέδου και άλλοι τόσοι εκτός αυτού. Το ίδια πράγμα είδα και τότε, οι οπαδοί διψάνε για μία καλή πορεία και νομίζω ότι φέτος πήγε πάρα πολύ καλά. Με μερικές προσθαφαιρέσεις του χρόνου μπορεί να διεκδικήσει το πρωτάθλημα. Το χάσαμε πάνω στο νήμα».
www.bnsports.gr
